Лёс “вогненных” вёсак

раздзяліла мая родная Багданаўка незадоўга да вызвалення, у канцы мая 1944 года. Яе назва высечана на сцяне Памяці з чорнага мармуру ў мемарыяльным комплексе Хатынь.

Сонечным майскім ранкам вёску акружылі фашысты. Загучалі стрэлы, трывожны крык і плач узляцелі ў блакітнае неба. У той дзень загінула 34 мірныя жыхары, знішчаны ўсе партызанскія сем’і. Якое сэрца павінен быў мець бацька, які ўласнымі рукамі капаў магілу для пяцярых сыночкаў, малодшаму з якіх споўнілася ўсяго паўгода?! У адзін момант не стала маці, жонкі, дзяцей… Як патрэбна было выжыць і застацца жыць маці, якая астанкі згарэўшай дачушкі злажыла ў настольнік і сама пахавала?! Ледзянее сэрца, калі слухаю ўспаміны тых, чыя дзіцячая памяць занатавала страшныя падзеі. Пяцігадовы хлопчык разам са сляпым дзедам уцякае праз балота. А недзе бяжыць маці з нованароджаным сыночкам, бо бацька застаўся сцерагчы хату.
Людзей, якія не паспелі ўцячы, сагналі ў царкву, пачалі страляць, усе пападалі на дол, а на абразах засталіся дзіркі, прабітыя кулямі. Яны і зараз напамінаюць аб тым, што смерць была побач. Пасля спрабавалі спаліць людзей у вялікім доме мясцовага жыхара. Людзі ў страху плакалі, крычалі, нехта моўчкі маліўся, адчуваючы смерць. Але яна толькі дыхнула ледзяным холадам у твар і адступіла… У апошнюю хвіліну на ўзмыленым кані з камендатуры даставілі загад адпусціць людзей, знішчыць толькі паселішча. Чорны дым узнімаў у неба людскі набытак, трашчала ад агню салома на стрэхах, курчыўся ў полымі і дачасна ападаў на зямлю яблыневы цвет. Дым ад палаючых хат перамешваўся з белай квеценню груш і яблынь, і яны таксама чарнелі.
Звыш ста маіх аднавяскоўцаў, мірных жыхароў, не дажылі да светлага дня вызвалення. Сярод іх – каля 20 дзяцей, якіх расстралялі, спалілі жывымі за тое, што іх блізкія ўзялі ў рукі зброю, каб бараніць сваю зямлю.

Дар’я ІЛЬЮЧЫК. в. Багданаўка.

 

«Прошу направить меня на фронт…»

Завтра я проснусь и надо мной будет сиять солнце. Я буду уверена, что оно будет светить и на следующий день, и через месяц, и через год. И именно для того, чтобы мы жили беззаботно и счастливо, чтобы это «завтра» для меня состоялось, те девушки, те мои ровесницы – шли в бой.

Однажды мне в руки попала старая кассета с видеозаписью выступления моей дальней родственницы Марии Филипповны Головаченко. Увиденное впечатлило, захотелось побольше узнать об этой женщине.
Родилась Мария, тогда еще Кисарева, в 1924 году в Свердловской области. Когда началась война, хрупкая девушка написала заявление в военкомат города Салехард Омской области: «Прошу направить меня на фронт…». В 1942 году окончила курсы медсестер. Весь выпуск, 105 девушек, направили в областной центр. Позднее десять попали на Калининский фронт. Среди них была и Мария. Ее определили в стрелковый полк в качестве санинструктора.

Боевое крещение получила под городом Заньковым Полтавской области. Под пулями и разрывами снарядов девушка оказывала первую помощь солдатам, выносила их с поля боя. «Помню, увидела убитого. Боже, это же совсем мальчишка, ребенок. На его лице удивление, непонимание, будто хотел сказать: «Я такой молодой, так хочу жить. За что?». Тогда Марию Кисареву наградили медалью «За боевые заслуги».
Далее форсировали Днепр, освобождали Киев. Кровопролитные бои на острове Казачьем шли неделю, а девушке показалось, что минули годы. Батальон, в котором служила Мария, попал под сильную бомбежку, личный состав был полностью засыпан пеплом и землей. Часть солдат осталась навеки погребенной здесь, десяткам раненых жизни вернули санинструкторы, которые день и ночь откапывали солдат из-под земли, кирпича и обломков. «На лодках переправлялись на Казачий остров. Немецкие самолеты летят низко-низко, гудят сирены. Ужас. А я думаю, что плавать не умею… А если лодка перевернется, как без меня раненые? Кто им поможет?».

В своем письме из Москвы военврач Анастасия Петрова, которая воевала вместе с Марией, писала: «Я любила Машу. Она замечательный человек: чуткая, добрая. Ее любили все наши. И люди к ней тянулись. У нее не было врагов. Она простая в общении, открытая. Я ее часто вспоминаю».

Совершая длительные переходы вместе с войсками, девушка показывала пример мужества и выносливости. Раненная в руку, она отказалась идти в медсанбат, наскоро перевязала себя, продолжила спасать раненых на передовой. За личную отвагу и мужество в боях санинструктора наградили медалью «За отвагу» и орденом Отечественной войны ІІ степени.

Спасла от смерти сотни человек. А вот привыкнуть к грохоту взрывов, свисту пуль и осколков так и не смогла. Когда внук спросил: «Страшно было?», Мария Филипповна ответила: «Да. Но спасение раненых было на первом месте». После одного из боев, девушка познакомилась с будущим мужем, когда перевязывала капитана, комсорга полка после осколочного ранения.

Боевой путь Мария закончила в Германии. До марта 1946 года продолжала служить в армии под Брестом, а в 1947 году вместе с мужем Михаилом Павловичем переехала в Лунинец, где и прожила до смерти.
Такова история Марии Филипповны Головаченко – человека, который знал о войне не понаслышке. Она умерла, а память осталась, и всегда будет жить в сердцах ее родных и близких.

Мария НЕВДАХ. д. Бродница.

Ад рэдакцыі. Па дзіўнаму супадзенню на днях атрымалі ліст з Валожынскага раёна Мінскай вобласці. У ім – пажоўклыя ад часу выразкі з раённай газеты і выведзеныя няроўным дзіцячым почыркам радкі: “Вялікі дзякуй за публікацыі ў газеце пра маіх бабулю Марыю Піліпаўну і дзядулю Міхаіла Паўлавіча Галавачанкаў… Калі ласка, нагадайце пра іх яшчэ раз напярэдадні 9 Мая…”. Не ведаем, як клічуць адрасата, аднак можам толькі парадавацца за яго і за памяць, якую захоўваюць у сям’і.

 

Часам і мужчыны плачуць

Мой прадзед Майсей Паўлавіч Ільючык нарадзіўся і жыў у Багданаўцы. Калі пачалася вайна, у навакольных лясах паявіліся партызаны. Многія вяскоўцы дапамагалі ім: жанчыны пяклі хлеб, мылі адзенне, мужчыны рамантавалі зброю, перавозілі і хавалі параненых, дзеці былі сувязнымі. Разам з іншымі аднавяскоўцамі Майсей стаў байцом партызанскага атрада “За Радзіму”. Знайшоўся здраднік, які данёс на ўсіх у камендатуру. У вёску прыехалі фашысты са сваімі памагатымі. Запалалі хаты. За адзін дзень мой прадзед страціў усіх родных: жонку, сямігадовую дачушку Антаніну, дваіх сыночкаў – чатырохгадовага Косціка і двухгадовага Васілька. Раніцай пахаваў усіх чацвярых у адной магіле.

У жніўні 1944 прызвалі на фронт. Там мой прадзед быў кулямётчыкам, атрымаў званне малодшага сяржанта. Ён вызваляў Польшу, Чэхаславакію, Германію, дайшоў да Берліна. За баявыя заслугі ўзнагароджаны медалём “За адвагу”, ордэнам Вялікай Айчыннай вайны ІІ ступені, ордэнам Славы.

Вярнуўшыся на радзіму на былым папялішчы пабудаваў новы дом, сустрэў дзяўчыну Ганну, якая стала яго жонкай. Неўзабаве нарадзіўся першынец. Яго назвалі Канстанцінам, у гонар старэйшага з загінуўшых сыночкаў. Потым у сям’і паявіўся Іван, а пазней – доўгачаканая дачушка Ева. Майсей Паўлавіч дачакаўся 9 унукаў.

Усё жыццё ён насіў у душы боль ад непамернай страты і нікому не хацеў расказваць аб перажытай трагедыі. На Дзень Перамогі надзяваў ўзнагароды, сустракаўся з франтавікамі-аднавяскоўцамі, каб яшчэ раз успомніць тых, хто не дачакаўся светлага дня, не дажыў да Перамогі. Заўсёды купляў цукеркі і частаваў імі дзяцей, сваіх і чужых. Многія не разумелі, чаму высокі сівы дзядзька з сумнымі вачыма плача…

Вольга ІЛЬЮЧЫК. в. Багданаўка.

 

Вораг не прайшоў

Пра свайго прадзеда Пятра Лукашавіча Калянковіча я доўгі час нічога не ведаў. Аднойчы настаўніца Валянціна Пятроўна Рылач расказала, што калі была студэнткай Пінскага педвучылішча, то запісала ўспаміны ўдзельніка Вялікай Айчыннай вайны. Гэтыя рукапісныя лісткі захаваліся да нашага часу. З iмi пазнаёмiўся i я.

Будучы радавым стралком, мой прадзед прайшоў з баямі ад ракі Віслы да Эльбы ў Германіі. Цяжкія баі былi на тэрыторыі Польшчы каля Познані. У акопах стаяла вада, намоклі і сталі цяжкімі шынелі. Але салдаты не звярталі на гэта асаблівай ўвагі. Галоўнае – не прапусціць ворага, калі ён захоча прарвацца. І вось немцы рушылi пад прыкрыццём артылерыі і танкаў. Нашы салдаты сустрэлi iх шквалам свінцу з усіх відаў зброі. Так захлябнулася атака фашыстаў.

Але немцы на гэтым не спыніліся. Сабраўшы сілы, яны зноў пайшлі ў атаку. І зноў савецкія воіны выстаялі. За гэту аперацыю многія атрымалі ўрадавыя ўзнагароды. Прадзеду Пятру ўручылi медаль “За баявыя заслугі”.
На плацдарме ракі Одэр немцы спрабавалі затапіць нашых салдат. Чацвёра сутак тыя былі ў вадзе, але не адступілі ні на крок. Прыгадваў прадзед i пра вулічныя баi пры ўзяцці Берліна. Расказваў, як гераічна змагаліся аднапалчане за хутчэйшы разгром гітлераўскай Германіі.

Ва ўспамiнах запicана: «Я пагадаваў дзяцей, унукаў. Яны не бачылі вайны. І я з падзякай успамінаю сваіх аднапалчан, воінаў, якія загінулі. Я дзякую ім за тое, што нашы дзеці і ўнукі жывуць пад мірным небам, і радуюся гэтаму. Бо лепш не бачыць таго, што перажыло наша пакаленне. Слухаю радыё, гляджу тэлевізар, чытаю газеты і вельмі балюча робіцца за тое, што ёсць на зямлі людзі, якія жадаюць вайны, рыхтуюць бомбы і ракеты на мірных працаўнікоў. Нельга дапусціць гэтага. Трэба змагацца за мір так, як мы змагаліся за Радзіму ў гады вайны! Усім патрэбен толькі мір!”.

Калi распытаў маму і бабулю, то даведаўся, што ў прадзеда Пятра была вялікая сям’я: жонка, чатыры сыны і дзве дачкі. Мой дзед Іван – старэйшы сын. На жаль, ён рана памёр. Міхаіл жыў у нашай вёсцы i нядаўна таксама пайшоў з жыцця. Іншыя дзеці жывуць у iншых населеных пунктах. А хата прадзеда Пятра стаіць і зараз на вуліцы Партызанская. Толькі ў ёй даўно ніхто не жыве.

Я ганаруся сваім прадзедам і рады, што даведаўся пра яго жыццё і ўдзел у вайне. А фотаздымак яго пакуль не знайшоў. Ды не пакiдаю гэту задумку. Буду апытваць родзічаў і сваякоў. Можа, у каго-небудзь захаваўся хоць якi кадр.

Дзмітрый КОЎШЫК. в. Ракітна.

 

Жывая памяць удзячных пакаленняў

Жыццё чалавека можна ўявіць у выглядзе лесвіцы. Кожны год – прыступка. І ўсе яны вядуць з дзяцінства ў дарослае жыццё. Прабяжым мы па гэтай лесвіцы подскакам, ці пройдзем удумліва, сталеючы з кожным крокам, – залежыць толькі ад нас.

Я прайшла сямнаццаць прыступак, а Марыя Андрэеўна Герасімава (у дзявоцтве Арлова) – дзевяноста чатыры. Такое доўгае жыццё, на маю думку, даруецца людзям сумленным, шчырым, спагадлівым і працавітым.

Нарадзілася Марыя ў пасёлку Савецкі Аранбургскай вобласці. У сям’і было трое дзяцей: Марыя, Іван і Ліда. Бацька Андрэй Герасімавіч працаваў на брыкетнай фабрыцы, маці Пелагея Рыгораўна займалася хатняй гаспадаркай. Звычайнае жыццё звычайнай сям’і, і раптам – вайна…

У 1942-ім, калі дзяўчынка вярталася са школы, ёй паведамілі, што маці атрымала “пахаванку”. Так закончылася дзяцінства Марыі, і пачалося сталенне. Для таго, каб атрымліваць пэўныя грашовыя выплаты, неабходна было працаваць. Знаёмая сям’і Кацярына Тышчанка працавала бухгалтарам на заводзе па выпуску зброі (эвакуіраваным Тульскім, пад зашыфраванай назвай №314). Яна прывяла сюды Марыю, і дзяўчыну прынялі на працу. Першы запіс у працоўнай кніжцы: “03.04.1942. Фрэзероўшчыца”.

Як расказала жанчына, “спачатку было вельмі цяжка, часта плакала. Хацелася есці і спаць… Была маленькага росту, не даставала да станка, таму пад ногі слалі драўляныя памосты. Завод працаваў бесперапынна і кругласутачна. Па чарзе драмалі, седзячы на ўпаковачных скрынях, якія размяшчаліся між станкоў. Было вельмі холадна, бо карпусы спачатку былі без даху. Ішоў дождж ці снег, але вытворчасць не спынялася. Выпускалі вінтоўкі СВТ-40, а пазней – авіяцыйныя пушкі. Асабліва інтэнсіўна працавалі, калі даведваліся, што вораг наступае і захоплівае нашы гарады і вёскі. Крыху адпачыць можна было, калі наступала наша армія. Тады выдавалі звальняльныя запіскі і можна было наведаць родных. Матуля, малодшыя брат і сястра жылі ў зямлянцы. Пазней да іх падсялілі яшчэ сям’ю з Тулы.

Завод ахоўваўся, стаялі вышкі, усё было абнесена калючым дротам. У падвале размяшчалася сталовая “Стаханаўская”. Рабочых было вельмі многа, і бывала прыходзілася есці мёрзлыя прадукты. Але і гэтаму былі рады! Усе стараліся, набліжалі перамогу. Хто добра працаваў, таму давалі “стаханаўскі талончык”…”.
Нам зараз цяжка паверыць, што вайсковая зброя стваралася таксама рукамі жанчын і дзяцей. Гэта сапраўдны подзвіг! І веліч подзвігу ў тым, што яго здзяйснялі не для сябе. Людзі ахвяравалі сабою для будучых пакаленняў, для нас. Вялікі ўклад у агульную справу зрабілі і маленькія рукі Марыі Андрэеўны, а завод №314 стаў адзіным месцам працы, якому аддала яна амаль трыццаць гадоў свайго жыцця У працоўнай кніжцы чытаю: “Узнагароджана медалём “За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гг.” згодна з указам Старшыні Вярхоўнага Савета СССР ад 06.04.1946 г.”.

Адзначыўшы 80-гадовы юбілей, Марыя Андрэеўна пераехала да старэйшай дачкі Веры ў Лунінец. Тут 20 лютага яна ступіла на дзевяноста чацвёртую прыступку жыццёвай лесвіцы.

Ксенія ЛУШЧЫК. г. Лунінец.

 

Узнагарода знайшла i ў мiрны час

У мяне быў прадзед,
Смелы чалавек.
І аб ім я помніць
Буду ўвесь свой век.
Ён прайшоў вайну ўсю
Ад Брэста да Берліна,
Каб змагла спакойна спаць
Уся наша краіна.
Пра сябе не думаў,
Думаў аб сям’і.
І аб тым, каб людзі
Мірна жыць маглі.

У нашым доме беражліва захоўваюцца старыя фотаздымкі i ўзнагароды, якія гавораць пра заслугі прадзеда Васіля Сідаравіча Зылевіча перад Айчынай.

Звычайны селянін з Бастынi да вайны ажаніўся, працаваў. А 1941 год для сям’і нават стаў радасным і шчаслівым – 15 жніўня нарадзіўся сын Міхаіл (мой дзед). Праўда, многiя планы парушыла Вялiкая Айчынная.
Прадзеда прызвалi ў Чырвоную Армію. З расказаў бацькі я даведаўся, што В.С. Зылевіч удзельнічаў у наступальных баях па прарыве фронту на правым беразе ракі Нараў ва Усходняй Прусіі, ва ўзяцці Кенігсберга. У маі 1945 года прадзед узнагароджаны медалём “За адвагу”.

Пасля вайны ён займаўся будаўніцтвам. Карыстаўся вялікім аўтарытэтам у аднавяскоўцаў, паколькі валодаў патрэбнымі ўменнямі і навыкамі. Дзякуючы брыгадзе, дзе старанна працаваў мой прадзед, узведзены пасляваенны будынак Бастынскай школы.

Высокая ўзнагарода прыйшла і ў мірны час – 6 красавіка 1985 года Васiль Ciдаравiч атрымаў ордэн Айчыннай вайны I ступені. Цікава, што загад аб узнагароджванні падпiсаны ў дзень нараджэння адной з яго унучак…

Я ганаруся табою, мой далёкі продак! Я абяцаю, што і дзецям сваім раскажу пра твае цяжкія і гераічныя дні.

Раман ЗЫЛЕВІЧ. аг.Бастынь.

 

Смердзь — фашысцкая смерць

Акрамя страшэнных падзей, звязаных з яўрэйскiм гета ў Лахве, былi страшныя днi нават напрыканцы вайны.
27-28 мая 1944 года нямецкая авіяцыя бамбіла вёску. Самалёты прыляталі бліжэй да поўначы, скідвалі некалькі асвятляльных снарадаў, заліваючы ўсё яркім святлом, затым на некалькі гадзін устанаўлiвалася пекла. Населены пункт быў спалены напалову.

А ўжо 9 ліпеня 1944 года 107 і 111 стралковыя палкi вялі ў нашай мясцовасцi вызваленчыя баі. Пад покрывам ночы фарсіравалi раку Смердзь. Біліся стойка. Байцы па ланцугу, з вуснаў у вусны перадавалі словы: “Рака Смердзь — фашысцкая смерць!”.

Сляды Вялікай Айчыннай вайны крываточаць у душах многіх вяскоўцаў. Памяць аб тысячах жыхароў, спаленых i расстраляных, прымусова вывезеных у Нямеччыну, загінуўшых у партызанскіх атрадах і на франтах, захоўваюць магiлы i абелiскi, размешчаныя на тэрыторыі Лахвы.

Кожны год 9 Мая мы нясем вахту Памяці каля помніка загінуўшым воінам, праводзім мітынг, ускладваем кветкі, чытаем вершы і спяваем песні. Не адыдзем ад гэтай традыцыi i сёлета.

Вера ЛУБІНЕЦ. в. Лахва

 

Меткi вайны

Мне давялося даведацца аб Вялікай Айчыннай вайне не толькі з падручнікаў і кінафільмаў. З дзяцінства чуў сямейныя гісторыі і хачу сам захаваць памяць пра сваіх родных, перадаць гэта будучым пакаленням.
У нашай сям’і праз агонь вайны прайшоў мой прадзед Сцяпан Ільіч Дубойскі. Яму было 17 год, калі на краіну наляцелi фашысты. Успамінаць пра вайну не любіў, бо занадта шмат гора, бяды прынесла яна людзям. Але часам дзяліўся «малюнкамi» з тых часоў, з вялікай павагай расказваў пра аднавяскоўцаў, якія, рызыкуючы жыццём, хавалі яўрэяў у падвалах. «Цяжка было, страшна, іншы раз здавалася, што не хопіць сіл перажыць…».

У дзеючую армію прызваўся ў 1944 годзе, пасля вызвалення Беларусi. З баямі прайшоў праз Літву, Польшчу, Усходнюю Прусію. 16 сакавіка 1945 года быў паранены пад Кенісбергам. Паўгода праляжаў у шпіталях. Не дзейнічала правая рука, асколак засеў у шчацэ. І толькі праз 45 год дасталі яго хірургі. Такія меткі пакінула на ўсё жыццё вайна.

Дзядулі не стала ў 2017-ым ва ўзросце 92 гадоў, але ён назаўсёды застанецца ў маім сэрцы.

Яраслаў ДУБОЙСКІ. в. Лахва.

 

Семейная реликвия

У нас дома много книг. Но есть одна особенная. На небольшом издании с желтыми страницами и старым холщовым переплётом есть следы дыма и воска, а на развороте чьей-то рукой сделаны пометки: «1921 года 24 июля в пятницу родился Адам», «Василий Васильевич Русак родился в 1915 г…. декабря вечером».
Мама говорит, что «СВЯТОЕ ЕВАНГЕЛИЕ Господа нашего Иисуса Христа от Матфея, Марка, Луки и Иоанна» 1916 года издания – наша семейная реликвия, наш оберег. Она передается из поколения в поколение: когда-то Евангелие было у моей прапрабабушки Меланьи, потом у прабабушки Веры, затем у бабушки Нади. Теперь эта книга хранится у нас дома.

Иногда вечерами мы берем эту книжечку в руки, садимся рядышком, и мама рассказывает мне о бабушках, о том, какая тяжелая жизнь была у каждой, сколько испытаний им выпало, какие сильные они были. От книги исходит тепло, как будто это руки моих родных людей согревают меня, оберегают и дают силы.
Моя прапрабабушка Мелания Власовна Русак жила в д. Кожан-Городок. Ее муж-революционер вынужден был бежать из Западной Беларуси в СССР. Меланья решила ехать за ним. Продала за бесценок всё имущество, хозяйство, взяла детей. Однако власти хотели сослать их в Сибирь на стройку. И Меланья Власовна, пока не истек срок документов, вернулась домой. А её мужа Василия Васильевича арестовали. Он пропал без вести.

Прапрабабушка одна растила детей, жили бедно. В годы Великой Отечественной войны помогала партизанам, пекла хлеб. В 1943 году сыновей Адама и Василия фашисты вывезли в Германию на принудительные работы. Больше десяти лет мать не знала, живы ли они. Только в начале шестидесятых пришли первые весточки. Адам жил в Германии, стал известным художником, писал иконы, расписывал православные церкви. Василий остался в Бельгии, работал на заводе рабочим. У обоих были семьи. Матери сыновья присылали письма, фотографии, посылки с «гостинцами»: головки твердого сыра, отрезы дорогой ткани, приправы, изюм для выпечки. Правда, встретиться после войны они так ни разу не смогли.

Дочь Веру (мою прабабушку) мать успела выдать замуж и тем самым уберечь от угона в Германию. Несмотря на вынужденный и скорый союз, семья у них с Иваном была крепкая. Муж уважал супругу, всегда называл по имени и отчеству – Верой Васильевной. Она родила ему троих детей. Построили новый кирпичный дом, посадили огромный сад. Оба всю жизнь работали в колхозе. Прабабушка Вера, хотя и закончила всего четыре класса, была очень мудрой женщиной с прекрасной памятью. Она прекрасно вышивала, ткала, шила себе наряды для воскресных походов в храм. До преклонного возраста читала книги на русском, польском, белорусском. Знала на память много молитв.

В последние годы жизни, перенеся тяжелый инсульт, Меланья Власовна была парализована, болела. За ней ухаживала Вера. Вместе боролись с тяготами, которыми испытывала жизнь. У прабабушки в 45 лет не стало старшей дочки Анны. Диагноз – рак. От туберкулеза умер сын Андрей. А у самой Веры Васильевны сильно болели ноги, что даже по дому она ходила с палочками.

Прабабушка Вера всегда оставалась очень добрым и светлым человеком. Восемь внуков все каникулы проводили у неё. Она была очень большой аккуратисткой и чистюлей, учила внуков рукодельничать, хозяйничать, готовить. Щедро делилась всем, что умела и знала сама и с моей бабушкой.

Надежда Ивановна была младшей в семье. С детства приучена много трудиться, учит этому и нас. Бабушка закончила пединститут и всю жизнь работала в школе учителем русского языка и литературы. Её муж, мой дед Толя, тоже преподавал, долго работал директором школы. Дедушка с бабушкой построили хороший большой дом, дали образование моим маме Нелли и дяде Вите.

Моя бабуля строгая и одновременно добрая. У нее много выпускников, которые помнят её уроки и научения. Они звонят, поздравляют с праздниками, приходят в гости. Дедушки нет уже два года, а бабушка Надя и сейчас, несмотря на возраст и болезни, остается активной и общительной.

Двадцать лет назад, в доме бабушки и дедушки случился сильный пожар. Полностью сгорела крыша и многие вещи внутри дома. Больше всех пострадала бабушка Надя – было обожжено 30 процентов тела. Пришлось долго лечиться в ожоговом отделении в Бресте, перенести много операций по пересадке кожи. Дома, когда разбирали вещи после пожара, случайно нашли «Святое Евангелие». Книгу почистили от сажи и привезли бабушке Наде в больницу. Возможно, именно она придала сил, помогла встать на ноги, вернуться на работу.

Меня поразило, сколько испытаний выпало на долю каждой из родных мне женщин. Но никакие трудности не сломили, не озлобили их. Эти простые деревенские женщины прожили очень хорошие, правильные жизни, оставили после себя добро и свет. Я горжусь своими бабушками: Меланьей Власовной Русак, Верой Васильевной Коротыш и Надеждой Ивановной Рафалович. Я горжусь их силой, мудростью и всегда буду их помнить. А напоминать о них мне будет маленькая потрепанная книжечка 1916 года издания, которую я обязательно сохраню и передам своим детям.

Мария СЕМЕНЕНКО. г. Лунинец.